Pycnogenol is de naam van het gepatenteerde en gestandaardiseerde schorsextract van de zeeden (Pinus pinaster), afkomstig uit het grootste aangeplante natuurpark van Europa, Les Landes de Gascogne in Frankrijk. Dennen worden van oudsher ook wel aangeduid als pijnbomen vandaar dat men pycnogenol ook wel pijnboomschorsextract noemt. Pycnogenol bevat een uniek complex van wateroplosbare polyfenolen, grofweg onderverdeeld in monomeren (catechine, epicatechine, taxifolin), oligomere proanthocyanidines (OPC), polymere proanthocyanidines en organische zuren (waaronder ferulazuur, kaneelzuur en koffiezuur) met uiteenlopende biologische en klinische effecten. Het extract is gestandaardiseerd op 65- 75% proanthocyanidines, het meeste daarvan is OPC (met name dimeren van catechine en epicatechine).(1) De bioactieve bestanddelen van pycnogenol worden na inname snel opgenomen, hebben een hoge biologische beschikbaarheid en versterken elkaars werking (synergie).(1) Al ruim 40 jaar is pycnogenol onderwerp van wetenschappelijke (preklinische en klinische) studies, hetgeen heeft geleid tot meer dan 300 wetenschappelijke publicaties over dit specifieke voedingssupplement.

• Verbetering NO-productie vaatendotheel, remming plaatjesaggregatie: pycnogenol gaat endotheeldisfunctie tegen. Doordat pycnogenol de genexpressie van het enzym eNOS (endothelial nitric oxide synthase) in vaatendotheel verhoogt, verbetert de productie van stikstofmonoxide (NO) uit het aminozuur L-arginine.(3,17) Toename van de NO-productie in bloedvaten zorgt voor een betere (endotheelafhankelijke) vaatverwijding, verbetering van weefselperfusie (microcirculatie), bloeddrukverlaging en remming van atherosclerose en trombose (NO remt plaatjesaggregatie). Dat pycnogenol de NO-synthese in de bloedvaten verbetert, is in diverse humane studies aangetoond. (17) Endotheeldisfunctie speelt onder meer een rol bij hypertensie, atherosclerose (bijvoorbeeld bij kransvatziekte, perifere arteriële ziekte), diabetes en veroudering.
• Bloeddrukverlaging: pycnogenol verlaagt de bloeddruk niet alleen door verhoging van de NO-synthese door vaatendotheel, maar ook door verhoging van de synthese van het vaatverwijdende prostacycline en verlaging van de synthese van endotheline-1 en tromboxaan A2, die vaatvernauwing veroorzaken.(18) In-vitro experimenten suggereren bovendien dat pycnogenol een natuurlijke ACE-remmer (angiotensine converting enzyme) is (ACE veroorzaakt vaatvernauwing).(19) Vermindering van oxidatieve stress door pycnogenol draagt vermoedelijk ook bij aan verlaging van de bloeddruk.(20)
• Versterking venen en capillairen, toename weefselperfusie, remming oedeem: pycnogenol versterkt en beschermt het bindweefsel in de wanden van venen en capillairen en gaat ontsteking, verhoging van de vaatpermeabiliteit, oedeem, veneuze insufficiëntie en (micro)bloedingen tegen.(21-23) In een humane studie leidde consumptie van 60 mg pycnogenol per dag gedurende 4 weken tot significante verbetering van de microcirculatie (betere verwijding van capillairen in de vingertoppen onder de nagels).(24) Bij 78% van de proefpersonen was al na 15 minuten na inname van pycnogenol toename van de microcirculatie waarneembaar. Pycnogenol beschermt tegen oedeem bij verschillende aandoeningen, waaronder diabetische microangiopathie, hypertensie en chronische veneuze insufficiëntie.(22,23)

• Chronische veneuze insufficiëntie: vele klinische studies hebben aangetoond dat pycnogenol (dosis vanaf 150 mg/dag) klachten van chronische veneuze insufficiëntie (CVI) zoals oedeem, pijn, kramp en een zwaar gevoel in de benen significant verlicht.(23,30-32) Kenmerken van CVI zijn oedeem (vooral in benen en voeten) door chronische veneuze stuwing, jeuk, pijn, kramp, trofische stoornissen (stoornissen in voeding en groei van weefsels; dunne en atrofische huid, ontbreken van beharing, verdikte, brokkelige en langzaam groeiende nagels, hyperpigmentatie in met name het gebied boven de enkels) en/of verwijding van onderhuidse bloedvaten. Het verminderen van onderhuids oedeem en het gevoel van ‘zware benen’ is mede het resultaat van antioxidatieve en ontstekingsremmende effecten van pycnogenol en het verlagen van veneuze stuwing.(29)
• Posttrombotisch syndroom: pycnogenol is geschikt voor de behandeling van posttrombotisch syndroom (veneuze insufficiëntie als gevolg van diepe veneuze trombose) en verkleint de kans op herhaling van veneuze trombose.(33) Orale suppletie met pycnogenol vermindert oedeem door veneuze insufficiëntie beter dan het dragen van steunkousen; de combinatie van beide is nog effectiever tegen oedeem.(33) 
• Veneuze ulcera: pycnogenol (150 mg/dag) verbetert de microcirculatie bij chronische veneuze insufficiëntie en gaat lokale ischemie tegen, waardoor minder snel veneuze zweren ontstaan. Door verbetering van de weefselperfusie, ontstekingsremming en vermindering van oedeem bevordert pycnogenol de genezing van bestaande veneuze ulcera, zeker als naast orale inname van pycnogenol ook pycnogenolpoeder (uit een capsule) over de wond wordt gestrooid, na deze mild gedesinfecteerd te hebben.(23,34) 
• Acuut veneus oedeem: pycnogenol beschermt tegen acuut veneus oedeem, met name in de onderbenen, bijvoorbeeld door langdurig stilzitten tijdens een vliegreis.( 23,102) 
• Spataderen: patiënten met primaire spataderen gebruikten gedurende 3 maanden pycnogenol (150 mg/dag) voorafgaande aan operatieve verwijdering van de aangedane delen van de venen.(31) Na de operatie bleek dat het spataderweefsel van de pycnogenolgroep elastischer was dan van de controlegroep, waarbij het weefsel minder gemakkelijk passief kon worden uitgerekt en daarna beter in zijn oude vorm terugkwam (verbetering veneuze vaattonus). Dit is waarschijnlijk mede het gevolg van remming van matrix afbrekende enzymen (matrix metalloproteases) door pycnogenol; daarbij heeft pycnogenol mogelijk een tonifiërende invloed op het gladde spierweefsel in de aderen.( 2) Pycnogenolsuppletie in een vroeg stadium van spataderen verkleint mogelijk de kans op chronische veneuze insufficiëntie. Vrouwen die na de zwangerschap last hadden van spataderen, werden hiervoor behandeld met pycnogenol (100 mg/ dag) of steunkousen (controlegroep).(35) Zes maanden later hadden vrouwen in de pycnogenolgroep significant minder vaak oedeem, spider nevi (spinnenkop, teleangiectasia aranea) en kramp, waren de symptomen sterker verbeterd dan in de controlegroep en was er minder vaak aanvullende behandeling nodig. Ook herstelden de aderen zich sneller. 
• Aambeien: pycnogenol is effectief gebleken in het verlichten van klachten van aambeien na de bevalling (150 mg pycnogenol per dag) en bij acute klachten van aambeien (orale suppletie 400 mg/ dag gedurende 4 dagen, daarna 150 mg per dag gedurende 3 dagen, al dan niet in combinatie met een crème met 0,5% pycnogenol).(36,37) De combinatie van orale suppletie en een crème met pycnogenol werkte het snelst en best met significante afname van intensiteit en duur van pijn en bloedingen.(37)

Bij patiënten (54-68 jaar) met (stabiel) hartfalen (New York Heart Association functionele klasse II/III) is in een 12 weken durende studie gekeken naar de effecten van aanvullende behandeling met pycnogenol (105 mg/dag) en co-enzym Q10 (350 mg/dag) op functionele parameters zoals ejectiefractie (spierkracht van het hart), uithoudingsvermogen en distaal oedeem.(53) Resultaat van suppletie was significante daling van de systolische en diastolische bloeddruk, hartritme en ademhalingssnelheid, stijging van de ejectiefractie (percentage dat uitdrukt hoeveel bloed er bij het samentrekken van de hartspier uit de linker- of de rechterkamer wordt geperst) met 22,4% (tegenover 4% in de controlegroep), toename van de loopafstand op een loopband met een factor 3,3 en significante afname van distaal oedeem. De conclusie van de studie is dat suppletie met pycnogenol en co-enzym Q10 een zinvolle aanvullende behandeling is voor patiënten met hartfalen.(53)

Pycnogenol, in combinatie met arginine (en asparaginezuur), helpt tegen impotentie. Dit blijkt uit placebogecontroleerd onderzoek met Japanse mannen met een milde tot matige erectiestoornis, die gedurende 8 weken een supplement met 60 mg pycnogenol, 690 mg arginine en 552 mg asparaginezuur innamen.(76) Tevens zorgde het supplement voor verlaging van de bloeddruk. In een andere studie was suppletie met arginine (1,7 gram/dag) en pycnogenol (3x40 mg/dag) effectief tegen impotentie bij 92,5% van de proefpersonen. (77) Arginine met pycnogenol in een lagere dosis (2x40 mg/dag) hielp bij 80% van de mannen, terwijl suppletie met alleen arginine (de precursor van stikstofmonoxide) hielp bij 5% van de mannen. Bij mannen met impotentie en subfertiliteit leidde suppletie met arginine (1,7 gram/dag) en pycnogenol (80 mg/dag) gedurende een jaar ook tot significante verbetering van de spermakwaliteit; bij 42% van de paren resulteerde dit in een zwangerschap.(77) Een andere studie laat eveneens zien dat pycnogenol (200 mg/dag) de spermakwaliteit significant verbetert.(78)

Pycnogenol kan de cognitieve functies bij gezonde (jong)volwassenen verbeteren. Dit is de conclusie van een 8 weken durende studie, waarbij 53 studenten (18-27 jaar) pycnogenol innamen.(85) Vergeleken met de controlegroep verbeterden de scores van stemming, het vermogen om lang geconcentreerd te blijven, plannen en organiseren, en geheugen significant. Ook presteerde de pycnogenolgroep significant beter bij een tentamen (gemiddeld hoger cijfer, kleiner percentage dat niet slaagde voor het tentamen). In een tweede studie met een duur van 12 weken slikten 60 proefpersonen (35- 55 jaar) dagelijks 150 mg pycnogenol.(86) Zowel de pycnogenolgroep als de controlegroep onderwierp zich aan een gezondheidsregime (onder meer minimaal 8 uur slapen per nacht, vroeg naar bed, geregeld eten, minder zout en suiker eten, minimaal 20 minuten lichaamsbeweging per dag) om de cognitieve prestatie te verbeteren en oxidatieve stress te verminderen. Bij alle deelnemers was bij aanvang van de studie sprake van oxidatieve stress (verhoogde plasmaspiegel van vrije radicalen) zonder verdere klachten. De pycnogenolgroep scoorde na 12 weken beter op stemming (angst, tevredenheid) en cognitieve testen (waaronder aandacht, geheugen, plannen en organiseren en mentale prestatie) en presteerde beter op het werk. Tevens daalde oxidatieve stress significant met gemiddeld 30,4%, terwijl deze in de controlegroep gelijk bleef. Bij een groep gezonde ouderen (60-85 jaar) zorgde pycnogenolsuppletie (150 mg/dag gedurende 3 maanden) vergeleken met placebo voor significante verbetering van het werkgeheugen en afname van oxidatieve stress (lipidenperoxidatie).(87) Met het ouder worden zijn met name de hersenen gevoelig voor oxidatieve beschadiging.

In een klinische studie leidde aanvullende behandeling met pycnogenol (150 mg/ dag gedurende 6 maanden) bij 55 mensen met de ziekte van Ménière en verminderde doorbloeding van het slakkenhuis (cochlea), na 6 maanden tot significant meer verbetering dan de standaardbehandeling alleen (52 controles).(88) Bij de ziekte van Ménière is sprake van een niet goed werkend binnenoor met klachten van slechthorendheid, duizeligheid, druk in het oor, tinnitus (oorsuizen) en een onzekere loop. Pycnogenolsuppletie leidde tot significante verbetering van deze klachten; ook was het ziekteverzuim lager dan in de controlegroep. Na 3 maanden was 87,3% van de pycnogenolgroep klachtenvrij, tegenover 34,6% van de controlegroep. De doorbloeding van de cochlea was significant verbeterd door pycnogenolgebruik.